Proces dekarbonizacji unijnego rynku gazu ziemnego realizuje głównie założenia Europejskiego Zielonego Ładu jakimi są ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i osiągnięcie neutralności klimatycznej. W ramach Fit for 55 stworzono pakiet gazowo-wodorowy, który po przyjęciu przez Parlament Europejski został dnia 21 maja 2024 r. zatwierdzony przez Radę Unii Europejskiej. Obecnie rozporządzenie i dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnych zasad rynków wewnętrznych gazu odnawialnego, gazu ziemnego i wodoru, zmieniająca dyrektywę (UE) 2023/1791 i uchylająca dyrektywę 2009/73/WE oczekuje na publikację w Dzienniku Urzędowym UE.
Celem pakietu jest rewizja kształtu unijnego rynku gazu ziemnego, który będzie funkcjonował w oparciu o system wodorowy oraz system gazu ziemnego, który zostanie zbiegiem lat wyparty przez gazy odnawialne. W artykule przedstawię kilka najważniejszych kierunków zmian, jakie przewidziano w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnych zasad rynków wewnętrznych gazu odnawialnego, gazu ziemnego i wodoru, zmieniająca dyrektywę (UE) 2023/1791 i uchylająca dyrektywę 2009/73/WE (dalej jako ,,dyrektywa UE”), która tworzy ramy regulacyjne dla infrastruktury i rynków wodoru gazowego.
System wodorowy
W dyrektywie UE prowadzono podstawowe regulacje dotyczące systemu wodorowego, który został zdefiniowany jako infrastruktura wodorowa, do której należy zaliczyć sieci wodoru, instalacje magazynowania wodoru i terminale wodorowe. Odpowiedzialnymi za eksploatację i obsługę techniczną infrastruktury będą poszczególni operatorzy (operator sieci przesyłowej wodorowej, operator sieci dystrybucyjnej wodorowej, operator magazynowania wodoru, operator terminalu wodorowego).
Operatorzy będą zobowiązani do wdrożenia jednej z ważniejszych zasad funkcjonujących na rynku energii elektrycznej i gazu ziemnego. Jest nią zasada dostępu stron trzecich do infrastruktury wodorowej oparta na opublikowanych taryfach, mająca zastosowanie w sposób obiektywny i bez dyskryminacji między użytkownikami infrastruktury wodorowej. Dla przykładu w regulacjach o sieciach wodorwych przewidziano, że państwa członkowskie UE zapewniają wdrożenie systemu regulowanego dostępu stron trzecich do sieci wodorowych. Do dnia 31 grudnia 2032 r. państwo członkowskie może podjąć decyzję o niestosowaniu regulowanego dostępu stron trzecich. W takim przypadku zapewnia się wdrożenie systemu negocjowanego dostępu stron trzecich do sieci wodorowych.
Tak jak w przypadku operatorów systemu gazu ziemnego również operatorzy sieci, magazynów lub terminali wodorowych mają przypisane własne zadania. Operatorzy systemu wodorowego są odpowiedzialni za realizację określonych zadań m.in.:
- eksploatację, utrzymywanie oraz rozwój infrastruktury wodorowej,
- zapewnienie długoterminowej zdolności systemu wodorowego do zaspokojenia uzasadnionych potrzeb zidentyfikowanych w zakresie transportu i magazynowania wodoru zgodnie z dziesięcioletnim planem rozwoju sieci,
- zapewnienie odpowiednich środków w celu spełniania swoich obowiązków,
- dostarczanie operatorowi innych sieci lub systemów, z którymi jego system jest wzajemnie połączony, informacji, w tym na temat jakości wodoru,
- dostarczanie użytkownikom systemu wodorowego informacji niezbędnych do skutecznego dostępu do infrastruktury.
Sieci wodorowe
W preambule dyrektywy UE wskazano, że sieci powinny stanowić ważny środek efektywnego i zrównoważonego transportu wodoru, zarówno na lądzie, jak i na morzu. Przepisy dyrektywy UE wyróżniają dwa rodzaje sieci wodorowych: przesyłowe oraz dystrybucyjne, podział ten był przedmiotem sporu i został wynegocjowany przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej w grudniu 2023 r. Sieci dystrybucyjne wodorowe będą głównie służyły do zapewniania dostaw bezpośrednio podłączonym odbiorcom.
Unijne regulacje dają możliwość wykorzystania istniejących sieci gazowej dla przesyłu i dystrybucji wodoru. Ich wykorzystanie będzie niewątpliwie uzależnione od stanu technicznego i parametrów sieci gazu ziemnego. W przypadku gdy operator sieci wodorowej jest częścią przedsiębiorstwa prowadzącego działalność w zakresie przesyłu lub dystrybucji gazu ziemnego lub energii elektrycznej, operator sieci powinien przedstawić organowi regulacyjnemu wykaz aktywów infrastrukturalnych przedsiębiorstwa pod kątem wykorzystania sieci do wodoru lub gazu ziemnego. Pozwoli to na zmapowanie wykorzystywanej infrastruktury, co będzie miało kluczowe znaczenie dla funkcjonowania systemu wodorowego i systemu gazu ziemnego.
Dyrektywa UE przywołując unijną strategię, wskazuje w preambule, że w zakresie wodoru należy skupić się na transporcie i wykorzystaniu wodoru w jego czystej postaci ,,kluczowym dla dekarbonizacji jest to, aby system wodorowy transportował, magazynował i przetwarzał wodór o wysokim stopniu czystości – w przeciwieństwie do wodoru domieszkowanego w systemie gazu ziemnego”. Można wnioskować, że w systemie wodorowym państw członkowskich nie będzie można stosować blendingu zielonego wodoru i gazu ziemnego.
Wszyscy operatorzy sieci przesyłowych wodorowych co dwa lata są zobowiązani do przedstawiania organowi regulacyjnemu dziesięcioletniego planu rozwoju sieci. Plan ten zawiera szczegółowe informacje na temat m.in. planowanych inwestycji budowy, remontów lub modernizacji. Każde państwo członkowskie UE przygotowuje jeden jednolity plan rozwoju sieci dla wodoru lub jeden wspólny plan dla gazu ziemnego i wodoru. Również operatorzy dystrybucyjni sieci wodorowych co cztery lata przekazują organowi regulacyjnemu plan przedstawiający infrastrukturę sieci wodorowych, którą zamierzają rozwijać.
Gdy system wodorowy będzie w znacznym stopniu rozwinięty operatorzy sieci wodorowych będą odpowiedzialni za bilansowanie w swoich sieciach od dnia 1 stycznia 2033 r. lub od wcześniejszej daty, w przypadku gdy tak zdecyduje organ regulacyjny.
Certyfikacja wodoru niskoemisyjnego
Unijny prawodawca ma świadomość, że rynek wodoru odnawialnego nie będzie rozwijała się na tyle szybko, aby sprostać wzrostowi popytu na wodór w Unii, dlatego kluczowym nośnikiem energii w transformacji energetycznej będzie wodór niskoemisyjny. Został zdefiniowany jako wodór, którego wartość energetyczna pochodzi ze źródeł nieodnawialnych i który spełnia wymóg dotyczący progu redukcji emisji na poziomie 70% w porównaniu z wartością odpowiednika kopalnego odnawialnych paliw pochodzenia niebiologicznego.
Wodór niskoemisyjny będzie poddany unijnemu procesowi certyfikacji przez analogię do certyfikacji paliw odnawialnych na podstawie przepisów dyrektywy RED III. Certyfikowanie wodoru niskoemisyjnego będzie prowadzone przy zastosowaniu podobnej metodologii opartej na ocenie cyklu życia całkowitych emisji gazów cieplarnianych. W ciągu 12 miesięcy od daty wejścia w życie dyrektywy UE Komisja Europejska przyjmie akty delegowane w celu uzupełnienia dyrektywy UE poprzez określenie metodologii oceny ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Komisja Europejska w drodze decyzji będzie mogła uznawać dobrowolne systemy krajowe przedstawione przez państwa członkowskie, które będą podstawą do certyfikacji wodoru niskoemisyjnego.
Autorka: Agnieszka Górka
