W 2020 roku Komisja Europejska przedstawiła strategię wodorową, podkreślając potencjał czystego wodoru do zaspokojenia 24% światowego zapotrzebowania na energię do 2050 roku, co umożliwi dekarbonizację sektorów tradycyjnie opornych na zielone przejścia, takich jak stal i chemikalia. Uniwersalność wodoru czyni go kamieniem węgielnym strategii UE, mającej na celu osiągnięcie 55% redukcji emisji gazów cieplarnianych do 2030 roku i osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku.
Chociaż inicjatywy polityczne UE nakreślają ambitne plany integracji wodoru, pomijają krytyczny aspekt wycieku wodoru, co może podważyć jego korzyści środowiskowe. Ta strategiczna wizja jest zgodna z rosnącym konsensusem naukowym i dyskursem publicznym na temat środowiskowych implikacji wodoru jako wektora energetycznego. Pomimo swojego procesu spalania bez emisji, pośrednie skutki klimatyczne wodoru, zwłaszcza jego wzmacnianie efektu cieplarnianego innych gazów, wywołały krytyczne obawy. Takie wycieki wodoru wpływają na stężenie metanu (CH4), który jest prekursorem powstawania szkodliwego ozonu troposferycznego, co stanowi zagrożenie dla walki ze zmianą klimatu.
Monitorowanie wycieków wodoru
Wyciek wodoru stanowi niesie za sobą pośrednie ryzyka środowiskowe. Rozrastające się dyskusje w UE i na świecie skupiały się głównie na zazielenianiu produkcji wodoru. Jednak równie istotny aspekt, zarządzanie wyciekiem wodoru, nie został w pełni zintegrowany z ramami politycznymi UE. Obecny brak systematycznego śledzenia lub regulacyjnych środków dotyczących wycieku wodoru podkreśla znaczące niedopatrzenie w wizji gospodarki wodorowej UE. Ponieważ sektor wodorowy jest gotowy do szybkiej ekspansji, dążąc do produkcji i importu znacznych ilości odnawialnego wodoru do 2030 roku, ryzyko wycieku i towarzyszących mu skutków klimatycznych jest przewidywane do wzrostu. Ta luka w strategii wodorowej UE, pomiędzy jej zielonymi ambicjami produkcyjnymi a środowiskowymi realiami wycieku wodoru, wymaga zniuansowanej odpowiedzi politycznej. Odpowiedź taka musi opierać się na ewoluującym konsensusie naukowym dotyczącym efektów ocieplenia przez wodór i praktycznych wyzwaniach związanych z wyciekiem w rozwijającej się gospodarce wodorowej. Wzywa do kompleksowego podejścia, które nie tylko promuje postępy w technologiach produkcji wodoru, ale również priorytetowo traktuje rozwój i wdrożenie solidnych mechanizmów do wykrywania, kwantyfikacji i łagodzenia wycieków wodoru na całym jego łańcuchu wartości.
Należy zaznaczyć, że Unia Europejska ustanowiła ramy regulacyjne dotyczące bezpieczeństwa i aspektów, które dotyczą również gospodarki wodorowej:
- Dyrektywa Seveso III (Kontrola poważnych awarii z udziałem niebezpiecznych substancji) – 2012/18/UE: Dotyczy firm produkujących, magazynujących i transportujących wodór, wymagając od nich przeprowadzenia ocen ryzyka i wdrażania środków kontrolnych w celu zapobiegania katastrofom. Wymaga również wdrażania planów reakcji awaryjnej oraz informowania publiczności i odpowiednich władz o potencjalnych zagrożeniach.
- REACH (Rozporządzenie w sprawie rejestracji, oceny, autoryzacji i ograniczeń chemikaliów) – WE nr 1907/2006: Wymaga rejestracji wodoru przez firmy, dostarczania informacji na temat potencjalnych ryzyk oraz ograniczeń w użyciu substancji.
- Dyrektywa w sprawie emisji przemysłowych (DIE) – 2010/75/UE: Zobowiązuje zakłady produkujące wodór do testowania i raportowania swoich emisji w celu ochrony jakości powietrza i zdrowia ludzi.
- Rozporządzenie w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów – 2001/95/WE: Zobowiązuje przedsiębiorstwa do zapewnienia bezpieczeństwa swoich produktów, w tym wodoru, oraz do informowania o potencjalnych zagrożeniach.
- Dyrektywa ws. urządzeń ciśnieniowych (PED) – 2014/68/UE: Ustanawia standardy dla projektowania i produkcji urządzeń ciśnieniowych, a także procedury administracyjne wymagane do oceny zgodności tych urządzeń.
Powyższe regulacje składają się na kompleksowe podejście do zarządzania ryzykiem związanym z wodorem, jednak brak dedykowanego środowiska regulacyjnego do monitorowania wycieków wodorowych i gospodarki wodorowej wskazuje na potrzebę dalszych działań w celu zapewnienia realizacji celów klimatycznych.
Polityczne implikacje
Obecny krajobraz regulacyjny, skoncentrowany przede wszystkim na bezpieczeństwie, infrastrukturze i konkurencyjności rynkowej, musi adresować te krytyczne implikacje środowiskowe wycieku wodoru. To niedopatrzenie stanowi ryzyko dla integralności środowiskowej UE i podkreśla straconą okazję do napędzania innowacji technologicznych i efektywności ekonomicznej w sektorze wodorowym. Adresowanie tej luki regulacyjnej wymaga wieloaspektowego podejścia.
UE musi ustalić jasne standardy dla dopuszczalnych poziomów wycieku wodoru, stosowalne na całym łańcuchu dostaw wodoru. Takie standardy złagodziłyby wpływ środowiskowy wycieku wodoru i dostarczyłyby punktu odniesienia dla innowacji technologicznych i najlepszych praktyk w branży. Ponadto obowiązkowe wdrożenie zaawansowanych technologii wykrywania wycieków umożliwiłoby terminową identyfikację i naprawę wycieków, tym samym zwiększając bezpieczeństwo i efektywność infrastruktury wodorowej. UE musi również zachęcać badań i rozwoju technologii zapobiegających wyciekom. Taka inicjatywa pobudziłaby innowacje w dziedzinie i przyczyniłaby się do ekonomicznej opłacalności wodoru jako kluczowego zasobu energetycznego.
Kluczowy element
Wodór ma szansę stać się kluczowym elementem przejścia Unii Europejskiej na bardziej zieloną gospodarkę. Jednakże pomijany problem wycieków wodoru stanowi znaczące zagrożenie dla jego ekologicznych zalet i szerszych celów klimatycznych UE. Przyjmując kompleksową strategię, która obejmuje zaawansowane wykrywanie wycieków, rozszerzone badania i rozwój, rozbudowane ramy regulacyjne, współpracę międzynarodową oraz rozwój centrów wodorowych, UE może stawić czoła temu wyzwaniu. Niniejszy dokument polityczny podkreśla pilność tych działań, opowiadając się za natychmiastowym działaniem, aby zabezpieczyć rolę wodoru jako zrównoważonego i skutecznego narzędzia w wysiłkach UE na rzecz dekarbonizacji w obliczu zmian klimatu.
Bartłomiej Kupiec – prawnik i analityk polityki klimatycznej. Absolwent kierunku prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim Studiował politykę energetyczną w Hertie School of Governance w Berlinie. Absolwent Szkoły Prawa Amerykańskiego organizowanej przez The Catholic University of America, Columbus Law School we współpracy z Uniwersytetem Jagiellońskim. Absolwent Szkoły Prawa Niemieckiego organizowanej przez RheinischFriedrich-Wilhelms-Universität Bonn we współpracy z Uniwersytetem Warszawskim. Przygotowuje rozprawę doktorską na Uniwersytecie Jagiellońskim. Współpracował z wiodącymi polskimi, niemieckimi i międzynarodowymi kancelariami prawnymi, firmami konsultingowymi, think-tankami oraz instytucjami rządowymi. Wykładowca studiów podyplomowych „Międzyuczelniana Akademia Klimatyczna” organizowanych przez AGH, UWr i SGH. Autor opracowań naukowych i publicystycznych dotyczących sektora energetycznego i polityki klimatycznej.
